COLUMN | Lawines: waarom zijn mensen zo?
Huur nu je ski’s online bij ALPINRESORTS.com met tot 65% korting. Gebruik code SNOWREPUBLIC5 voor 5% extra korting!
Deze week berichtte ik over één van de meeste dodelijkste weekenden in de Alpen: 11 mensen overleden door een lawine. Negen daarvan waren off piste skiërs die ondanks de waarschuwingen tóch het off-piste gebied in gingen. Daarom vroeg ik mij af: waarom zoeken mensen doelbewust of niet het gevaar op? Waarom zijn mensen zo?
Dat het de afgelopen dagen fors gesneeuwd heeft kan niemand die óf in de Alpen is, óf de Alpen een warm hart toedragen zijn ontgaan. Daarnaast was er sprake van een zeer sterke wind; op sommige plaatsen zelfs stormachtig. Die twee factoren opgeteld bij de oude sneeuwlagen zorgden ervoor dat er op talloze manieren is gewaarschuwd voor lawinegevaar. Het waarschuwingsniveau lag in verschillende gebieden op stufe 4 (van 5). Dat betekent dat er sprake is van een zeer kritieke situatie en er zeer grote kans is dat individuele wintersporters een lawine veroorzaken. En dat is wat er op verschillende plekken in de Alpen het afgelopen weekend is gebeurd. Met dodelijke afloop.
Wie zijn deze mensen?
Wanneer ik een blik werp op de slachtoffers die de dood vonden in het afgelopen weekend dan valt mij op dat het een gemêleerd gezelschap betreft. Een 17-jarige (Kaltenbach), 29 en 33-jarige (Sankt Anton), 32-jarige (Ötztal), 31-jarige (Zuid-Tirol) om precies te zijn. Maar, daarnaast: ook een 62-jarige en 55-jarige (Klein Walsertal). Je zou kunnen denken dat het dus meer om jongeren gaat dan “ouderen”. Dat past een beetje binnen het plaatje wat ik al eerder beschreef in mijn column waarbij ik een -niet wetenschappelijke!- link legde tussen de onvolwassenheid van het brein in combinatie met zelfoverschatting en sociale druk.
Daarnaast was er de vader (44) en de zoon (13) die vorige week een lawine veroorzaakten in een off piste gebied in Zell am See. Ze ontkwamen aan de lawine en bleven ongedeerd. De vader werd later gehoord door de Alpenpolitie en bagatelliseerde het gevaar. In het bijzijn van zijn zoon.
Het zijn mannen…
Alle doden van dit weekend betreffen -voor zover ik weet- mannen. Net als de twee die een lawine veroorzakten in Zell am See. Dat wordt ook gezien door de Tiroolse lawine-expert Patrick Nairz in het Oostenrijkse TT.com. Hij zegt zelfs letterlijk: “Vrouwen kunnen blijkbaar beter luisteren naar hun gevoelens”, zo zegt hij. Hoogstwaarschijnlijk spelen hier hormonen een rol. Ik heb hier verder geen waardeoordeel over, maar het zou best kunnen….
De rol van sociale druk
We weten verder niets van de omgekomen mensen (behalve hun leeftijd en nationaliteit), maar van eentje weten we iets meer. Het betreft de 32-jarige skiër die in het Ötztal om het leven kwam. De dertiger vertrok met een andere Chinees en een Duitser vanaf de top van de 3082 meter hoge Wurmkogel naar een gebied buiten de skipistes om bij een steile rotsrand video-opnames te maken. Video-opnames? Ja, je leest het goed!
Al bij de eerste sprong ging het mis, meldden Oostenrijkse media. De 32-jarige skiër verloor de controle over zijn ski’s en viel. Door de klap raakte een ongeveer 150 meter brede plak sneeuw los die hem meesleurde naar een gebied zo’n honderd meter lager. Daar werd hij bedolven onder de sneeuw. De 22-jarige skigenoot die iets onder de rand stond te filmen, werd ook enkele meters meegesleurd maar wist zich uit de lawine te bevrijden. Hij volgde de sneeuwmassa naar beneden en slaagde er met zijn lawinepieper in de dertiger te lokaliseren. Intussen alarmeerde de 39-jarige metgezel de bergreddingsdienst.
Toen ik dit las dacht ik: wat denk je bij jezelf? Ik ga lekker een videootje opnemen en die dan op socials zetten? Helaas is dat wat er vaak gebeurt. De voorbeelden van een overlijden bij het maken van een selfie zijn talloos: overleden bij het maken van een selfie bij een rotspartij, of naar beneden gestort bij het maken van een selfie bij een klif. Triest en zo onnodig.
De rol van mooi weer
Na sneeuw komt…..zon! Precies. Dat is de situatie zoals die zich nu voordoet in de Alpen. Het is momenteel prachtig weer: kaiserwetter zelfs. En dan lijkt het alsof de situatie niet zo gevaarlijk is als er gezegd wordt. Je hebt immers goed zicht en het mooie weer zorgt ervoor dat je alles wat positiever ziet. Maar dat is natuurlijk verraderlijk, want juist ook de weersinvloeden zijn van grote impact op lawines. Schijn bedriegt dus. Knoop dat goed in je oren!
De rol van professionals
Een aantal van de doden was onder begeleiding van een professionele gids. Je zou verwachten dat zij als geen ander opgeleid zijn om de gevaren in te schatten en te beoordelen. Maar toch gingen ze. Let wel: ze mógen, mits juist opgeleid, dat ook.
Maar, er is ook een tegen geluid. Dat van de pro’s zelf. In de Oostenrijkse krant TT.com wordt hun kant belicht. “De inschatting van lawinegevaar is niet zwart of wit, maar grijs”, zegt Walter Zörer voorzitter van de Vereniging van Oostenrijkse Berg- en Skigidsen (VÖBS),. En de taak van een skigids is om gasten veilig door deze grijze gebieden te loodsen. “Het is mijn taak om verantwoordelijk te zijn voor de gasten en de best mogelijke beslissingen te nemen.” De lawinewaarschuwingsniveaus zijn een grootschalige beoordeling, maar zouden niet voor honderd procent van toepassing zijn op individuele gebieden. Dit vereist een individuele pistebeoordeling, die door de skigids naar beste weten en overtuiging wordt uitgevoerd”. Echter, net als bij vliegen met een vliegtuig, worden er, ondanks een gevoel van veiligheid en verantwoordelijkheid, beslissingen genomen die achteraf als verkeerd of niet goed kunnen worden omschreven. Vaak komt er gewoon pech bij kijken. Gemeten naar het aantal vliegtuigen dat dagelijks in de lucht is, zijn er verwaarloosbare crashes. “Afgelopen weekend waren duizenden mensen in Oostenrijk op rondleidingen waar niets gebeurde”, rekent Zörer uit. Het aantal lawineongevallen en slachtoffers zou waarschijnlijk anders zijn geweest als ze allemaal zonder skigids op pad waren geweest. En hij zegt als laatste: “Grijp daarom dit ongeluk, net als elk ander, als een kans om jezelf af te vragen wat er nog beter kan worden gedaan”.
De rol van “anderen”
Op het forum van de collega’s van Wepowder las ik een verhaal van een RoelH die eigenlijk een off-piste afdaling had willen maken die de hele dag al “kapot geskied” was door zijn voorgangers. Hij beschrijft heel goed dat z’n gevoel niet goed was. Uiteindelijk is hij omgekeerd wat een hele goede beslissing bleek….. Dat geeft maar aan dat een helling die al vele malen gebruikt lijkt helemaal niet veilig hoeft te zijn. Laat je dus niet misleiden door de tracks en sporen die er al gemaakt zijn!
Verantwoordelijkheid voor jezelf en anderen
Eigenlijk is dit de kern, de essentie van mijn betoog. Alles valt en staat met het nemen van verantwoordelijkheid en helder verstand. Je draagt als wintersporter in de eerste plaats verantwoordelijkheid voor je eigen handelen. Voor jezelf, je eigen lijf en leden. Maar wellicht nóg belangrijker is dat je óók de verantwoordelijkheid draagt voor anderen. En dan bedoel ik: de anderen met wie je bent, met wie je skiet, met wie je de beslissing neemt om tóch het dodelijke gevaar op te zoeken. En niet in de laatste plaats: jouw redders en hulpverleners. Want door jouw acties breng je hen ook in gevaar. Je kunt denken: maar, ze zijn er toch voor mij? Zij worden er toch -indirect door mij- voor betaald? Nee. Hulpverleners willen namelijk ook graag ’s avonds weer bij hun gezin terugkeren. Het hen willens en wetens in gevaar brengen is bijna misdadig.
Kun je strafrechtelijk worden vervolgd?
Het antwoord is: ja dat kan, maar niet altijd. In het (recente) verleden zijn er diverse zaken geweest waarbij veroorzakers werden vervolgd. Zo was er de lawine in 2016 in het Franse Les Deux Alpes. Hierbij kwamen twee 16-jarige jongeren om het leven. De piste was ten tijde van het ongeluk gesloten vanwege lawinegevaar dat was aangegeven door meerdere borden in verschillende talen. Toch besloot de leraar (let op: geen ski-leraar, hij was een gym docent) om met zijn leerlingen de piste te nemen. Hij krijgt een gevangenisstraf van twee jaar, waarvan één voorwaardelijk. Ook mag hij drie jaar geen les meer geven (bron). De rechter stelde: er was een bord met ‘Piste Fermée’ en dat is voldoende is voor het skigebied om aan te geven dat een piste gesloten is. Hiermee is duidelijk dat het betreden hiervan op eigen risico gebeurt. Of gediplomeerde ski-leraren en/of gidsen dat wél mogen, daar is discussie over. De Franse wet is hierover niet heel duidelijk en zal per rechtszaak apart worden beoordeeld.
Eigen vrouw
In Oostenrijk is in 2012 een man veroordeeld voor het veroorzaken van een lawine waarin zijn eigen vrouw om het leven kwam. De twee gingen samen off piste skiën, terwijl er een lawinewaarschuwing gold. De afloop was fataal, de vrouw werd bedolven onder meters sneeuw. Drie maanden na haar overlijden, besluit de Oostenrijkse justitie haar man, Johannes Ganahl, strafrechtelijk te vervolgen. Hij zou de lawine hebben veroorzaakt en dus schuldig zijn aan haar dood. (bron)
Italië
Ook in Italië zijn er consequenties verbonden aan het triggeren van een lawine. Wanneer je nalatig bent dan bestaat het risico op een gevangenisstraf. Een probleem in Italië is dat er eigenlijk geen echte definitie voor een lawine is. Vanuit juridisch perspectief moet een lawine een bepaalde grootte hebben, een bepaald aantal personen in gevaar brengen en zorgen voor algemene opwinding en angst. Hoe vaag wil je het hebben… Daarbij speelt de ‘publieke integriteit’ een grote rol. Bij een lawine ben je niet alleen strafbaar als je concreet personen in gevaar brengt, maar ook als je iemand in gevaar had kunnen brengen (praesumptio iuris et de iure).Daarnaast geldt in Italië ook nog eens de moeilijkheid dat ieder gebied z’n eigen regels en consequenties hanteert. Lastig dus. (bron)
Let wel: ik ben absoluut geen jurist en ontbeer ook kennis daaromtrent. Wat ik wél uit deze gevallen leer is dat er zeker strafrechtelijke vervolging op de loer ligt. Een aspect waarvan ik zeker weet dat veel off-piste skiërs hier geen moment bij stil staan. Maar vervolging is een complex verhaal en er kan dus geen eenduidig antwoord op gegeven worden.
Wat helpt dan wel?
Dat vraag ik me blijkbaar niet alleen af, maar ook in Oostenrijk wordt daar volop over nagedacht. Martin Kopp, sportpsycholoog aan de Universiteit van Innsbruck, zegt dat afschrikking zou kunnen helpen. “Vergelijk het met de afschrikwekkende afbeeldingen op een pakje sigaretten”. Er zou moeten worden onderzocht of dit helpt, aldus Kopp. Extra straffen of sancties voor alpinisten die off-piste gaan ondanks het hoge lawinerisico acht hij niet opportuun, omdat ze geen invloed zouden hebben op de tourplanning. Kopp is echter van mening dat welke maatregelen er ook worden genomen, mensen in gevaarlijke omstandigheden zullen blijven skiën. “Als samenleving moeten we dit tot op zekere hoogte accepteren”, zegt de wetenschapper. Kopp oppert ook om de berichtgeving aan te passen met behulp van (digitale) communicatie; iets wat ik al eerder van harte toejuichte. Daardoor kun je veel nauwkeuriger waarschuwen. Echt nowcasten dus. Daar zou wat mij betreft vrijwel meteen kunnen worden begonnen; alle digitale middelen zijn immers voorhanden. Het vergt alleen een investering vanuit de skigebieden, dat is logisch. Maar daar ligt ook een mogelijkheid om je als skigebied te onderscheiden van anderen.
Gedragsverandering
Andere geluiden die opgaan in Oostenrijk betreffen vooral een verandering in het gedrag van de wintersporters zelf. Er zullen altijd wintersporters blijven die ondanks alle vele, indringende waarschuwingen tóch het risico nemen. Er zou daar ook een psychologisch aspect komen kijken, namelijk dat de beslissing om off-piste te gaan ondanks het hoge lawinewaarschuwingsniveau is zeer sterk emotioneel beïnvloed.” Voorafgaand aan de skitocht worden mooie ervaringen herinnerd en “niet de mogelijkheid om te sterven”.
Conclusie
Het is en blijft een lastige situatie waarbij ik verwacht dat dit niet heel snel zal gaan veranderen. Feit blijft dat er veel ruime is voor verbetering, voor zowel de wintersporter zelf als op het gebied van communicatie, regels en vanuit de professionals. Maar vooraleerst begint het wat mij betreft bij: verantwoordelijkheid. Voor jezelf en voor anderen. Ondertussen blijf ik ook hier waarschuwen. Of je wil of niet 🙂
Hoofdfoto: Pixabay
Lees ook:
- Vader en zoon ternauwernood ontsnapt aan reusachtige lawine
- Dodelijk weekend in de Alpen door lawines: 10 doden
- Tragisch ongeval sneeuwschuiver: bestuurder overlijdt in lawine
Ik ben ontzettend gek op wintersporten. ’t Maakt me niet uit waar ik dat doe, als er maar sneeuw ligt. En als ik er maar schrijven kan, zoals ik dat sinds 2008 doe voor Snowrepublic. Na het snowboarden hou ik er ook enorm van om een biertje te drinken in de après-ski tent en de bekende après-ski nummers mee te lallen. En oh ja, ik ben die hard Goofy 🙂