COLUMN | Bewustwording gevaar lawines en off-piste skiën is essentieel

Ik schrijf intussen al heel wat jaar voor Snowrepublic en in al die jaren heb ik zeer regelmatig bericht geschreven over slachtoffers en doden die vallen tijdens de talloze lawines. Zinloze doden waarmee niet alleen de slachtoffers te betreuren vallen, maar waarbij vaak een hele kring rondom de slachtoffers met zeer veel leed en verdriet wordt geconfronteerd.

Bij dit soort berichten staat het internet vol met reacties in de trant van: “Eigen schuld, dikke bult, hadden ze maar niet off-piste moeten gaan” en “Pfff…je hebt zelf vroeger toch wel eens iets onverantwoords gedaan”. Hoewel de reacties ergens begrijpelijk zijn, geeft dat wellicht ook de kern van het probleem aan: onbegrip en gebrek aan kennis van lawines en het gevaar ervan.

De cijfers liegen niet

Even een kleine opsomming van de feiten. Het aantal doden door lawines in Europa (bron):

• 2018/2019: 95 (waarvan 22 in Oostenrijk, 13 in Frankrijk, 15 in Italië, 21 Zwitserland)
• 2019/2020: 53 (waarvan 13 in Oostenrijk, 12 in Frankrijk, 13 in Italie, 7 in Zwitserland)
• 2020/2021: 129 (waarvan 14 in Oostenrijk, 40 in Frankrijk, 25 in Italië, 32 in Zwitserland)
• 2021/2022: 70 (waarvan 18 in Oostenrijk, 9 in Frankrijk, 8 in Italie, 14 in Zwitserland)
• 2022/2023: nu al 18 (waarvan 0 in Oostenrijk, 7 in Frankijk, 4 in Italie, 3 in Zwitserland)

Opvallend is het grote aantal slachtoffers in het seizoen 2020/2021. Hoe dit precies komt heb ik niet weten te achterhalen. Ergens vreemd omdat het een “coronajaar” was waar er nauwelijks geskied kon worden. Maar misschien juist daarom gingen veel wintersporters op eigen gelegenheid. Hoe het ook zij: het zijn er elk jaar veel te veel!

Zeer kleine overlevingskans

Vorig jaar werd er een onderzoek gepubliceerd waarbij de conclusie was dat je -als je meer dan een uur volledig door de sneeuw bent bedolven- slechts 19% is. Feit is bovendien dat je overlevingskansen na slechts 15 minuten al drastisch dalen. Het is dus super belangrijk dat slachtoffers snel gevonden worden. Het dragen van een schep, sonde en pieper als je off-piste gaat is een must. Maar daarmee ben je er niet. Het gaat ook om het bestuderen van de omgeving en het luisteren naar de waarschuwingen die de lokale pistediensten afgeven. Over het algemeen wordt er gewerkt met een vijfpuntsschaal: de stufes of niveaus.

Oh enne: ik hoor nog wel eens om mij heen zeggen: maar, ik heb Recco in mijn kleding zitten. Uh ja, maar dat is eigenlijk alleen bedoeld om je te vinden als je al bent overleden. Of liever gezegd: om jouw spullen terug te kunnen bezorgen bij de achterblijvers. Een “lijkenbergingssysteem” las ik zelfs. Mooier kan ik het niet maken.

Het gevaar van stufe 3

Laten we ‘ns even kijken naar de situatie van de lawine die eerder dit jaar in Les Sybelles, Frankijk, plaatsvond, waarbij twee jongen jongens uit Eindhoven omkwamen. Op het moment van gebeuren was er sprake van 3 uit 5 (lees hier mijn artikel over wat die stufes nou precies betekenen). Dat suggereert dat er sprake was van een gemiddelde. Immers, stufe 4 en 5 zijn veel gevaarlijker, dus drie valt wel mee. Zeker als er in de media wordt gesproken over “slechts niveau 3“. Maar zo werkt het niet. Veel mensen weten niet ruim 80% (ik herhaal: ruim 80%) van de lawineslachtoffers vallen bij stufe 2 en 3. Daar zit wat mij betreft ook een deel van het gevaar: “Oh, het valt wel mee, let’s go”. Pure onderschatting.

Daar komt nog eens bij dat er simpelweg ook váák tijdens de wintersport sprake is van stufe 2 en 3; wellicht zelfs zonder dat we er notie van hebben genomen. Immers, als er sprake is van stufe 4 zullen een groot aantal liften gesloten zijn en bij stufe 5 is de kans groot dat je helemaal geen lift meer kunt nemen en zelfs gewoon thuis moet blijven. Ook hier: bewustwording! Op deze website wordt het gevaar van stufe 3 nog eens goed uitgelegd; een must read.

Het jonge brein en de natuur

Dan is er de kwestie van de overschatting. Jongeren (en ik wil heus niet generaliseren, maar zo werkt dat nu eenmaal in een column) hebben op die leeftijd een groot gevoel van vrijheid. De wereld lijkt aan hun voeten te liggen. Overmoedig en levend met het idee “mij kan niets gebeuren, want….”. En weet je, je kunt het ze wellicht niet eens kwalijk nemen: hun brein is nog niet volledig uit ontwikkeld en de kans dat ze gevaren niet op hun juiste waarde weten te schatten is groot. Dit zou in communicatie zeker mee worden genomen: speel in op de jonge breinen van wintersporters die gevaar onderschatten.

Verhoog de kennis

Wellicht de belangrijkste oproep moet gaan over het verhogen van de kennis van bergen, wind, zon en sneeuw. De elementen van de natuur dus. En zeg nou zelf: daar hebben wij in ons platte landje en als wintersporter die jaarlijks een weekje gaan, weinig tot geen kennis van? Windsporen, hellingshoeken, ondergrond, zonkracht. Geen idee, toch? Maar juist daar zit ‘m de crux.

De opbouw van sneeuwlagen, sneeuwdeposities, de impact van de wind, de ondergrond (steilte, overhang etc.) in combinatie met andere factoren als de zon, kennis van het gebied en de mens zorgen voor een zeer complex in te schatten situatie die dagelijks kan veranderen en nergens hetzelfde is en juist die complexiteit zorgt voor het grootste gevaar. Om deze omstandigheden goed te kunnen lezen, begrijpen en inschatten heb je een expert nodig. Maar dan ook een échte expert. Grote kans dat hij/zij bij de situatie in Les Sybelles zou hebben gezegd: niet doen.

Afgelopen week vond er een lawine plaats in Lech die over een geprepareerde piste trok. Ik schreef er dit artikel over. Ja, de kans is zeer klein dat dit gebeurt. Gelukkig maar. Maar als je buiten de pistes gaat is de kans op een lawine vele malen groter. Het zou meer usance moeten worden dat off-piste skiërs zichzelf onderwijzen. Een mooi begin is het leren over lawines in de theorie en praktijk bij “SnowSafety Center“. Ja, het kost voor Lawine 1 theorie 100 euro. Maar zeg eens eerlijk: hoeveel geef jij uit tijdens een gemiddeld avondje après-ski? Inderdaad! Bij de collega’s van WePowder kun je zelfs het eerste hoofdstuk gratis doen! Vanzelfsprekend ben je er dan nog niet, want net als bij autorijden zul je het ook in de praktijk moeten leren.

Ook niet heilig

Ik denk dat iedere wintersporter het zal kunnen beamen: die maagdelijke verse sneeuw die daar op je ligt te wachten. Klaar om jouw eerste sporen te ontvangen. Dat is toch kicken? Ja toch? Zelf ben ik ook niet heilig, maar sinds ik een keer off piste met mijn snowboard ten val kwam en niet meer op kon staan (want, geen houvast die je als snowboarder nodig hebt om overeind te komen) en in dikke paniek raakte en steeds dieper in de sneeuw vast kwam te zitten wist ik: dit nooit meer.

Verbieden of niet?

Moet het dan verboden worden? Tja, dat is een lastige vraag met een even zo lastig antwoord. Want, hoe ga je dat controleren? En wat ga je dan precies verbieden? Wordt 3 meter buiten de piste skiën dan al als off-piste gezien? Ik weet het antwoord niet zo gauw. Wél weet ik dat er veel meer aandacht en voorlichting moet komen over de grote gevaren die er in de bergen zijn.

Veel meer waarschuwingen en vooral veel meer voorlichting. Want zeg nou zelf: hoe vaak kijk jij beneden in het dalstation naar het waarschuwingsbord? Niet vaak hè? Ken jij de gevaren bij stufe 3? Weet je hoe steil die rots daar verderop is? Als je hier allemaal nee op antwoord dan is dit ook een oproep aan jou: informeer je, laat je voorlichten, wees je bewust van de gevaren. Moeder natuur maakt geen uitzonderingen.

Off-piste skiën is Russische Roulette – Arjen de Graaff Nederlandse Skivereniging in het AD

Gemiste kans

Er ligt wat mij betreft ook een grote -gemiste- kans bij de skigebieden en liftmaatschappijen. Tegenwoordig is er in gondels, skiliften, dal- en bergstations overal WiFi. Waarom niet een waarschuwingsbericht of alert versturen aan je mobiele telefoon? Waarom geen toeter of zwaailicht laten klinken? Waarom geen omroepinstallatie die je waarschuwt voor het gevaar? Waarom worden er ter plekke op grote schaal geen laagdrempelige lawinecursussen aangeboden? Waarom is het ontvangen en lezen van de lawinebulletins zo lastig?

Waarom tijdens het wachten voor de lift geen scherm met daarop de waarschuwingen of zelfs een voorlichtingsfilm getoond? Waarom niet een grotere rol geven aan skileraren tijdens de skilessen om de bewustwording te verhogen? Ja, ja ik begrijp ook wel dat dit voor het imago van de skigebieden wellicht niet wenselijk is vanwege de grote concurrentie en het verdienmodel. Maar denk ’t eens om, maak er een USP van: “wij zorgen goed voor jou”.

Ik wil afsluiten met een wellicht belerende alinea, maar het zij dan maar zo. Bewustwording begint óók bij de (wintersport)opvoeding. Leer je kinderen over het gevaar van moeder natuur, over de kracht en macht van sneeuw, over de elementen van de natuur. Laten we vooral samen zorgen dat het aantal lawineslachtoffers zal dalen.

En ik zelf?

Ja, ik ben ook wel eens off-piste gegaan. Mezelf nauwelijks afvragend waarom ik dat eigenlijk precies deed. Iedereen deed ’t, dus ik ging gewoon mee. Maar toen ik ten val kwam -ik schreef er hierboven al over- wist ik één ding zeker: voor mij geen off-piste meer. Tel daarbij op dat ik hier regelmatig schrijf over wéér een lawine en met name de zinloosheid van de slachtoffers ervan heeft mij ertoe gedreven om nooit meer off-piste te gaan. Ook niet als er aangedrongen wordt, of als er gezegd wordt dat het veilig (genoeg) is.

Last but zeker not least gaan mijn gedachten uit naar de nabestaanden van alle slachtoffers van lawines in het algemeen. Moge zij rusten in vrede. Bovendien bij deze ook mijn onuitsprekelijke dank aan alle lawinereddingsdiensten die zich in de afgelopen decennia hebben ingezet om slachtoffers te redden.

Das Risiko einer #Lawine ist zurzeit gross. Obwohl es teilweise tödlich endet, halten sich einige nicht an die Regeln. Das zeigt ein Leservideo aus Adelboden BE. https://t.co/vYgM7RyxBb pic.twitter.com/TaLw9KQF50

— Nau.ch (@nau_live) February 7, 2022

Hoofdfoto: Pixabay

Nog even dit: deze column heb ik geschreven vanuit mijn eigen ideeën en gedachten. Daar hoef je het niet mee eens te zijn. Ik sta open voor jouw mening, aanvullingen en/of ideeën hieromtrent. Maar houd het daarbij wel netjes, speel niet op de man en wees beschaafd. Anders houden wij ons het recht voor om reacties te verwijderen zonder opgaaf van redenen.